Uyku ya da insandaki doğal uyku hâli; şuur da dahil olmak üzere bazı ‘beyin merkezleri’nin dış âlemle ilişkilerini keserek içe dönmeleriyle, yani dünya yerine şuur-ötesi ile alakalı olmalarıyla meydana gelen; şuurun karşılaştığı olayların (gün boyunca ya da uyanıkken karşılaşılmış olayların) şuurdışına aktarılması işleminin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesine imkân sağlayan haldir .(143,144, 142, 119)
Uyanıklık hâlinde şuurun hem yukarıyla (şuur-ötesiyle), hem aşağıyla (çevreyle) ilişkide oluşu
“İdrak”in meydana gelmesi için, şuur merkezinin serbest ve kendisinde mevcut olan izlenimleri uyandırabilecek derecede frekansının (idrak molekül gruplarıyla ilgili hücrelerin hareket frekansının) yüksek bulunması lazımdır. (143) İnsanın “uyanıklık” denilen hâlinde şuur; hem şuurdışı aracılığıyla ‘şuurüstü’ ile irtibattadır, hem de merkezlere (beyin merkezlerine) karşı açık durumda olduğundan, yani merkezlerle irtibat hâlinde olduğundan çevreden gelen tesirleri de almaktadır. (143) Kısaca uyanık hâlde iken ‘şuur’, bir taraftan çevresiyle, yani dünya hayatı ile, diğer taraftan şuurdışı aracılığıyla şuurötesi ile ilişkidedir. (143) Böylece gerek yukarıdan, şuur ötesinden, gerek aşağıdan, dünyadan tesirler alır. (143)
Uyku hâlinin oluşması
Uykuda iken bazı merkezlerin ve şuurun dış âlemle olan ilişkileri kesilir. (143) Şuur da dahil olmak üzere, bu merkezler, şuurdışına bağlanır. (143, 146, 150) Artık bu merkezler dünya ile değil, ‘şuur ötesi’ ile alakalıdırlar. (143) Buna, ‘merkezlerin kendi içine dönmesi’ denilir. (143) Dış âleme karşı o an için hassas olmayan bu merkezlerin böyle içe dönmeleri, “uyku hâli” dediğimiz durumu meydana getirir. (143) Yani uyku sırasında bu merkezler dış âleme karşı hareketsiz ve pasif, şuur-ötesine karşıysa, aksine hareketli ve aktif durumdadırlar. (143)
O sıradaki bütün meşguliyetleri günlük olayları şuurdışına devretmek işlemidir. (144) Gün boyunca şuur sahasında cereyan eden olaylar, uyku esnasında şuurdışı sahasına aktarılırlar. (142) Şuur ve ilgili merkezler o sırada dış âlemin bağlarından uzak bulunduklarından, içerideki bu işlemleri rahatlıkla yaparlar. (143, 144) Zaten bu işlemin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için bunların çevreyle olan irtibatlarını kesmesi ve günlük hayat karşısında istirahata çekilmesi, yani uyku dediğimiz hâlin meydana gelmesi lazımdır. (144)
İlk kıyasî muhasebe
Bu işlem sırasında, günlük yaşamda şuur tarafından idrak edilmiş veya edilmemiş, tüm karşılaşılmış dünya realiteleri ve bu realitelere bağlı olaylar ilk muhasebeden (İlk kıyasî muhasebe) geçirilirler, yani vicdan muvacehesindeki (önündeki, karşısındaki, huzurundaki) kıyas bilgisi mekanizmasına tâbi tutulurlar ve sonuçlar hâlinde şuurdışına aktarılırlar. (119)